Hilmi DUYAR /POLİTİKA/ Şeyh Lütfullah Camisi Haziresinde, onlarca mezar taşı ve mezar taşı başlığının bir kenarda yığılıp kaderine terkedilmesi, mezar taşlarının ne anlam ifade ettiği ve görenlere neler anlatmak istediği konusunu gündeme getirdi. Mezar taşları birer belirteçtir, toprak altında yatanın kimliğidir, ne iş yaptığının belgesidir. Orta Asya Türklerinden Osmanlıya, Osmanlıdan günümüze, mezar taşları ile ilgili bilgileri, tarih araştırmacısı yazar Aydın Ayhan’dan aldık.
Aydın Ayhan, Göktürklerin, Hun Türklerinin ve Orta Asya’da hüküm sürmüş Türklerin, mezar, mezar taşları ve defin geleneklerinden Osmanlı gelenek göreneklerine kadar her şeyi anlattı. Ayhan, Orta Asya Türklerinin mezara kurgan, mezar taşına balbal dediğini belirtti. Göktürk ve Uygur Türklerinin balballarına, Taş Baba, Taş Nine, dediğini açıklayıp, Osmanlı mezar taşları hakkında bilgiler aktardı.
Aydın Ayhan, mezar taşlarının, mermer, granit ve çeşitli taşlardan yapıldığını, genellikle ölen kişinin, adının, doğum ve ölüm tarihinin mesleğinin bulunduğunu vurgulayıp, “Mezar taşlarına yontulan, figüratif, geometrik desenler, semboller, çiçekler ve çiçekli ağaç dallarının ayrı ayrı anlamları vardır. Erkeklerin mezar taşlarında, fes, sarık, kavuk ve başlık bulunur. Kadınların mezar taşlarında, bahar dalları, çiçek, buket, broş, küpe ve benzeri figürler yar alır. Bu başlıklardan mezarda yatan kişinin mesleği, öğrenilir. Sadrazamların, şeyhülislamların, ulemaların, imamların sarıklarında detay farkları vardır. Bahriyelilerin mezar taşında çapa, katiplerin hokka veya kalem olur. Mezar taşlarında en çok gül motifi bulunur, Açmamış, gonca gül, ister kadın ister erkek olsun erken yaşta öldüğünün işaretidir. Bir çocuğun sünnet olmadan vefat ettiği bile mezar taşından belli olur. Bakire olarak ölen kadınların mezar taşları bellidir. Mezar taşları ayrıca insanların yaşayıp öldükleri tarihle ilgili bilgiler de aktarır. Yani bir nevi belge niteliğindedir. Bir mezar taşının üzerinde kırılmış bir gonca gül görürseniz, bunun anlamı, ölen şahsın erken yaşlarda kaza ya da hastalıktan ölmesi anlamındadır. Çoğu mezar taşının üzeri çukurdur. Burada yağmur suları birikir, bu su kuşların içmesi içindir ve sevabının orada yatan şahsa gideceği varsayılır. Bazı mezar taşlarında da hayat ağacı vardır. Bu ağaç sonsuzluğu anlatır. Bazı taşlarda hiçbir yazı ve figür yoktur. Bu da orada yatan şahsın kimsesiz olduğunu adının sanın bilinmediğini anlatır” dedi.
Mezar taşları, bir nevi tarihin not defteridir. Kiminde, şiirler, öyküler olur kiminde de de hiçbir simge, figür bulunmaz gariplerin mezarında olduğu gibi.
