2-Ege Adaları (Ayvalık Adaları) Grubu
Balıkesir İli Ege denizinde de adalara sahiptir. Bunlara Ayvalık beldesi civarında bulundukları için Ayvalık Adaları veya XVI. yüzyıldaki adlarıyla Yund Adaları denir.1 Rumca adı MoskoNisia’dır. Yanihoş, güzel kokulu adalar. Bu adalar kısmen Edremit körfezinin coğrafi sınırları dahilindedir. Ayvalık adaları çok sayıda ufak adadan oluşur. Karşılarında (batısında) Midilli adasıyeralır. Aradaki deniz alanına Midilli Boğazı adı verilir.
Ayvalık adaları hemen hemen tamamen volkanik kökenlidir. Volkanizma izleri de çok canlıdır. Cunda (Alibey) adası en büyüğü olmakla birlikte Sarımsaklı yarımadası da Ayvalık adaları ile coğrafi bir birlik teşkil eder. Çiçek adası ise volkanik değildir.
Zamanımızdan 10 milyon yıl kadar önce (Miyosen) Ayvalık, Dikili ve Foça yörelerindevolkanizma faaliyetleri vuku bulmuştu. Bu sebeple Ayvalık adaları ve çevresi sönmüş bir volkanın kalıntılarıdır.2 Ancak adaların ve kıyı şekillerinin oluşumu çok daha yenidir. Çünkü deniz seviyesi yükselmiş (transgresyon) ve volkanik saha sular altında kalmış yüksek yerler de ada halini almış, kıyı çiizgisi teşekkül etmiştir. Adalarda ve Sarımsaklı yarımadasında bazaltik lav akıntılarını görmek hala mümkündür. Sarımsaklı taşı adı verilen ve Ayvalık şehrinde çeşitli yapıların inşaatlarında kullanılan sarımtırak taş, bazalt lavıdır.
Komşu Midilli adası da tamamiyle volkaniktir.
Ayvalık adalarında bazı yüksek tepeler göze çarpar.Cunda adasında Alibey tepesi 190 m dir. Sarımsaklı yarımadasındaki Çamlık tepenin yüksekliği de 134 m dir. . Etrafın Manzarasının tamamen seyredilebildiği bu zirveye halk Şeytan Sofrası der. Kayanın yüzeyindeki bir oyuğu şeytanın ayak izine benzetirler.
Adaların ve Yarımadanın etrafında pek çok koy ve burun mevcuttur. Buralar yelkenli gemiler devrinde tabii liman olarak kullanıldığı gibi günümüzde de küçük tekneler için kullanılmaktadır. Ayvalık adaları ve çevresi adeta doğal bir denizcilik okulu ve doğal bir deniz laboratuvarı gibidir. Denizin derinliği, zemininin özelliği, rüzgarların ve akıntıların yönleri ve şiddetleri adadan adaya burundan buruna koydan koya değişir. Bu nedenle gerek omurgalı ve gerekse omurgasız canlı türleri, deniz bitkileri çeşitleri pek çoktur. Bu çevrenin denizine ait bilgilerin yazılması bir oseanografın ömrünü doldurur. İşin tarih ve edebiyatına dokunmasa da.
Coğrafya bölümünde çalıştığım yıllarda oseanografya yani okyanus ve denizbilim dersine giriyordum. Böylesine elverişli bir doğal ve denizcilik birikimi olan muhitin bir denizcilik fakültesi kurularak neden değerlendirilmemiş olduğunu hem kendi kendime sormuş, hem de öğrencilerime anlatmıştım. Bu konuyla ilgili olarak bazı teşebbüsler ve girişimlerden haberim var. Fakat yapılacak işler daha tamamlanmadı.
Büyük denizcimiz Piri Reis Kitab-ı Bahriyesi’nde(1528) bu adaların denizcilik açısından durumu hakkında bilgi verir.3
Kışları ılıman ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak geçen Ayvalık adaları ve çevresi meteorolojik verilerin de teyid ettiği gibi Akdeniz iklimi şartları altındadır. Zeytinliklerin hakimiyetinden de bunu anlamaktayız zira zeytin (Oleaeuropaea) Akdeniz ikliminin müşir bitkisidir. Hakim rüzgar poyrazdır. Genellikle yazın eser. Kışın ise daha çok lodos etkilidir. Adalar ve çevresi rüzgarlı bir muhittir. Yüksek dağlarla denizlerin yanyana bulunuşu rüzgar üzerinde etkili olmuştur. Antik coğrafyada yörenin adı Eolya (Evolya) yani rüzgarlı memleket anlamına geliyordu.
Çevrenin tabii bitki örtüsü kızılçam toplulukları olmakla bereber, tahribatlar sonucu bunların yerini maki denilen her dem yeşil çalı toplulukları almıştır. Küçük adalar ve adacıklarda ekolojik şartlar namüsait olduğundan ağaçlara rastlanmaz cılız çalılıklar vardır.
Piri Reis kitabı Bahriyesinde Ayvalık adaları ismini kullanmaz. Yund adaları der ve denizcilik bakımından önemli tabii limanlardan (demir yerlerinden ) bahseder. Bunlardan biri Alİbey adasının doğu kısmındaki doğal limandır. Yani Patriça koyu. Ancak burası için bir ad vermez. Diğer tabii liman ise Büyük Maden adası ile Alibey adası arasındaki Gümüş koyudur. Piri Reis buradan Yuno adasının karayel tarafındaki Pirgoslu limanı ve Pirgoslu adası olarak bahseder ve bu limanın 100 parça gemiyi rahat rahat alabileceğini yazar
1890 yılında basılmış Almanca bir haritada da Büyük Maden adası Pirgonisi olarak gösrerilmiştir. Yunancada “nisi “ada demektir. Aynı haritada Yund adaları için Hekatonnesoi (parantez içersindeYundAdaları da) yazılmıştır. Alibey Adasının adı ise” Moskonisi”dir. Yunancada “mosko” hoş koku , güzel koku demektir. Yani hoş kokulu, güzel kokulu ada. Herhalde bu isim adanın bitki örtüsü içindeki ıtırlı (aromatik) bitkiler sebebiyle verilmiştir. Cunda beldesinin yerinde de Moskonisi adlı bir yerleşme vardı. Cunda adı kullanılmamıştır. Cunda adı Yund veya Yunda kelimesinin değişmesiyle ortaya çıkmış olabilir.
1-Alibey ( Cunda) adası: Ayvalık adalarının en büyüğüdür. Günümüzde Dolap adası vasıtasıyla karaya bağlanmıştır. Yüzölçümü 23.8 km², çevresi 39,7 km kadardır. Volkanik kökenli olan Alibey adası güney ve kuzey kısım olmak üzere iki jeomorfolojik üniteden oluşmuştur. İki ünite dar bir kordonla birbirine bağlanır. Kuzey üniteye Patriça denir. En yüksek zirve 190 m olup, güney ünitededir. Kızılçam toplulukları bu tepeyi örter. Eteklerde ve Patriça’da zeytinlikler vardır. Cunda dasınınyeldeğirmenlerinden geriye pek bir şey kalmamıştır. Cunda kasabası vaktiyle Ayvalık ilçesinin Alibey adlı bir nahiye merkeziydi.
2-Dolap Adası: Cunda adasını Karaya bağlayan adadır. Doğudaki köprü adayı, karaya bağlarken, batıdaki köprü Dolap adasını Cundaya bağlar. Ancak bu köprüler açık deniz ile Ayvalık koyu arasındaki su sirkilasyonunu büyük ölçüde engellemiştir. Adanın yüzölçümü 0.43 km², çevresi 2.9 km, en yüksek noktası 30 m dir. Tortul kayaçlardan oluşmuştur. İskan sahası haline gelmiştir.
3-Hasır Adası: Alibey adasının güney kısmının doğu kıyısı önündedir. Düz bir adadır. Denizden yüksekliği 3m dir. Tortul kayaçlardan oluşmuştur. Yözölçümü 89227 m², çevresi 1.64 km’dir.
4-Güvercin adası: Patriça koyundadır. Üzerinde bir manastır kalıntısı mevcuttur. Yüzölçümü 8894m², çevresi 485 m dir. Rakımı 2 m, oluşumu volkaniktir.
5-Büyük Maden adası: Cunda adasının kuzey kısmının batı yakınındadır. Ondan bir boğaz vasıtası ile ayrılır. Yalnız bu boğaz en dar yerinde deniz akıntılarının sürüklediği materyallerle dolarak kapanmak üzeredir. Adanın eski ismi Pirgos’tur. Büyük Maden ile Alibey adasının patriça kısmı arasında yeralan koya Gümüş koyu adı verilir. Bu koy, Çok mahfuz, tabii bir limandır. Jeolojik olarak volkanik kökenlidir. Adada kurşun madeni yatakları vardır. Yüzölçümü 3.3 km olan adanın çevresi 9.3 km dir. En yüksek noktasının rakımı da 106 m dir. Maki karakterli bitki örtüsü mevcuttur. Adanın tepelik bir görünümü vardır.
6-Küçük Maden adası: Buyük maden adasının batı yakınındadır. İki adayı sığ bir boğaz ayırır. Bu boğaz da en dar yerinden itibaren dolmaktadır. Bu ada da jeolojik bakımdan volkanik kökenlidir. Yüzölçümü 0.20 km² olan adanın çevresi 1.70 km, en yüksek noktasının rakımı 61 m kadardır.
7-Poyraz (Yellice) adası : Cunda (Alibey) adasının güney kısmının batı yakınındadır. Doğu -batı doğrultusunda uzanır. Yüzölçümü 0.63 km², çevresi 3.57 km, , en yüksek zirvesi 68 m dir. Jeolojik bakımdan volkanik kökenlidir. Bazaltik lav tabakaları göze çarpar. Ağaç ve çalı topluluklarından mahrumdur. Kuzeyinde üç adacıkyeralır.
8-Poyrazadası kuzeyindeki adacık 1(Yelken adası): Volkanik kökenlidir. Yüzölçümü 3038m, çevresi 270 m²dir.
9-Poyraz adası kuzeyindeki adacık 2 (Taşlı adası): Poyraz adasının doğu ucu yakınındadır. Volkanik kökenlidir. Düz bir adadır. Yüzölçümü 15028m², çevresi 572 m dir.
10-Poyraz adası kuzeyindeki adacık 3: Adanın batı ucu yakınındadır. Volkaniktir. Yüzölçümü4458m², çevresi 265 m dir.
11-Pınar Adası: Cunda adasının güney kısmının hemen batısındadır. İkisi arasında Pınar Boğazı adı verilen deniz geçidi vardır. Yuvarlak şekilli ve tepe görünüşlü bir adadır. En yüksek zirvesi 88 m yi bulur. Volkanik kökenlidir. Üzerinde birkaç su kaynağı vardır. Adını bu sebeple almıştır. Üzerinde çalı ve ağaç topluluklarından meydana gelen bitki örtüsü mevcuttur. Yüzolçümü1 km²kadar, çevresi de 3.90 km dir.
12-Karaada 1: Pınar ve Poyraz adasının biraz batısındadır. Volkanik oluşumludur. En yüksek zirvesi 58 m dir. Ada kuzeydoğu-güneybatı doğrultuludur. Bitki örtüsü sık çalılar ve yer yer ağaç topluluklarında oluşur. Yüzölçümü 0.24 km², çevresi 2.64 km dir.
13-Göz Adacığı:Karaada’nın güneybatı yakınında bir adacıktır. Yüzölçümü 228 m², çevresi 61.5 m’dir. Volkaniktir.
14-Yuvarlak Ada:Göz adacığının kuzeybatısında dairevi şekilli küçük bir adadır.Yüzölçümü 12174 m²,çevresi 407 m dir. Volkanik kökenlidir.
15-Güneş adası:Yuvarlak adanın batısındadır. Şekil olarak bir beşgene benzer. Ayvalık kıyılarının en uzağında olan adalardan biridir. Volkanik kökenlidir. Üzerinde çalı ve ağaçlardan oluşan bir bitki örtüsü vardır. Yüzölçümü6.58 km², çevresi 3.1 km, rakımı 58 m kadardır. Adada iskan olarak bir deniz feneri mevcuttur.
16-Yumurta adası 1: Güneş adasına çok yakındır. Güneybatısına düşer. Doğu -batı-doğrultulu uzun şekilli düz bir adadır. Volkanik kökenlidir. Ağaç ve çalıdan mahrumdur. Yüzölçümü 29390 m², çevresi 874 m dir.Bu adada da bir deniz feneri bulunmaktadır. Ayvalık kıyılarına en uzak adadır. Biraz daha batısında Yunan deniz sahasına geçilir.
17-Çıplak ada: Sarımsaklı yarımadasının batısında ağaç ve çalı örtüsünden mahrumdur. Eski Almanca ve ingilizce topoğrafya haritalarında adı Gymnonisi olarak geçer. Yunancada gymno: çıplak, nisiada demektir. Volkanik kökenlidir. Bazaltik lav tabakalarından ve tüflerden oluşmuştur. En yüksek zirvesi 51 m’dir. . Adada bir deniz feneri vardır. Ada ile yarımada arası doğal bir limandır. Buraya Dış liman adı verilir.Bir boğaz ile dışarıya açılır. Adanın yüzölçümü 2.4 km², çevresi 8.3 km uzunluktadır.Devam edecek.
