ALİ YILMAZ DİKER
Edremit Ziraat Odası Başkanı
Birinci Dünya savaşını kaybeden Osmanlı Devleti savaştan büyük yıkımlarla ayrılmıştı. Sevr Anlaşması ile birlikte itilaf devletlerinin emperyalist emellerini yerine getirmek için İzmir’e giren Yunan ordusu, sonrasında Ayvalık-Bostancı üzerinden 1.Temmuz.1920 tarihinde “Soğuk Tulumba” mevkiinden yüzbaşı Mavrumatis komutasında 150 kişilik bir birlik ile Edremit çayı üzerindeki köprüden geçerek şehre girmiş ve şimdiki Hükümet Konağı arkası Şafak caddesi 84. sokak girişinin köşesinde fotoğraflardaki görülen Ziya Bey’in bu evini karargahları haline getirmişlerdir. Üç katlı olarak yapılmış bulunan bu bina stratejik yönden önemli bir konuma sahipti. Çünkü binanın arkası Türk nüfusun fazla olduğu Turhanbey’e, ön yüzü ise Rum nüfusun ağırlıklı olduğu Gaziilyas mahallesine bakıyordu.
Edremit’in Yunan kuvvetlerince işgalinden sonraki günlerde merkezde ve köylerdeki Türk halkına karşı sistemli bir şekilde baskı uygulanmaya başlanmıştır. İlk günlerinde karargâh binası olarak kullandıkları daha sonraları ise bu binayı yunan karakolu haline getirmişlerdir. Fotoğraflarda da görüleceği üzere bu bina zeminle birlikte üç katlı olup, binanın ön yüzünün ortasından beş veya altı basamakla direk birinci kata çıkılırken, bu katta genellikle halkın idare ile ilişkilerinin olduğu ve ifadelerin alındığı, şikayetlerin değerlendirildiği dilekçelerin verildiği bölüm olarak kullanılırken, içeriden merdivenlerle bir üst kata çıkılmaktaydı. Üst kat karakol komutanın makam odası ve toplantı odası olarak kullanılmaktaydı. En ilginç olanı ise, en alt katta kalan bölüm olup, yine içeriden merdivenle inilen basık şekildeki bu bölüm nezarethane olarak düzenlenmiş, küçük aydınlatma pencereleri demir korkuluklarla desteklemiş, çeşitli sebep ve bahanelerle yakalanıp getirilen Türk’lere burada her türlü işkencelerin yapıldığı bir bölüm haline getirmişlerdir. Tüm bu binanın içini nasıl bu kadar iyi biliyorsunuz derseniz, yaşamış olduğum mahalle olduğu için merakımızdan yıllar önce arkadaşlarla birlikte bir keresinde girip, incelemiştik.
Bu arada İlçemizin tarihini incelediğimizde o yıllarda Türk kuvvacı çetelerin dağlardaki faaliyetlerini arttırması üzerine Yunanlıların işgâl idaresindeki bu karakolun komutanı yüzbaşı Marava Türklere ve yerli Rumlara dahi kötü davranırken, aynı zamanda ilçe eşrafından Seyvanlı Hacı İsmail Bey’i, Kabakçızade Mustafa Bey’i, Havran’dan fabrikatör Zarbalı-zade Fahri Bey’i, Tango Tevfik’i, Hazım Ağa-zade İbrahim Bey’i, Seyidzade Seyit Bey’i, ve Ruhi Naci Bey’i de ifadeleri alınmak üzere buradaki binanın bodrumunda bulunan nezarethanede bir süreliğine hapsedikleride tarihi kayıtlara geçmiştir. Bu konuda o yılların canlı tanığı ise ve benimde yakından tanıma fırsatı bulduğum babamın çocukluk arkadaşı olan Mehmet amca diye hitap ettiğim Mehmet Şehiroğlu’nun ağzından kendisini bire bir dinlediğimde;
Bahsi geçen yıllarda kendisinin 14, babam ise 10 yaşlarında iken, binanın o yıllardaki Türkler arasında kötü tanınırlılığının halk arasında konuşulduğu için, kendilerininde meraklarından dolayı yakından görmek için bu binanın sokak arasından yaklaşarak içeriden gelen işkence seslerini ve buna karşı tepki veren Türk gençlerinin bağırış ve inilti seslerini bana anlatırken, yaşadığı o yılların şimdilerde bile kulaklarında çınladığını ibret ve üzüntü içinde bana anlatırdı. Hatta kendi babasının bile bu işkencelerden nasibini aldığını ve kafasına vurulan bir sopayla sağ gözünü kaybettiğini söylerdi.
O acı ve kederli günlerin kötü hatıraları, bu evin her bir katında ve köşesinde “Soğuk Tulumba” mevkiinden gelip şehri işgal eden düşman kuvvetleri bu şehre yaşatsa da, tam 797 gün sonra 9.Eylül.1922 günü düşmanı kovalayan Türk birlikleri, “Soğuk Tulumba” mevkiinden şehri tekrar düşmanlardan geriye almışlardır. Geride kalan acılı ve kederli hatıraların izleri ise yıllarca sürüp giderken”Ziya Bey’in Tarihi Evi”bakımsızlık ve ilgisizlik sebebiyle gözlerimizin önünde eriyip gitmesidir.
