Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunda önemli bir rolü olan Bandırma Vapuru, 1878’de İskoçya’da inşa edildi. Zamanla birkaç kez el değiştiren vapur, 1894’de “Panderma” adıyla Osmanlı Devleti’nin kontrolündeki denizlerinde yük ve yolcu taşımaya başladı.
Osmanlı Seyrüsefain İdaresince 28 Ekim 1910’da adı “Bandırma” olarak değiştirildi ve posta vapuru haline getirilerek hizmete alındı.
Vapur, Mondros Mütarekesinden sonra bölgedeki asayişin sağlaması için 30 Nisan 1919’da 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal ve silah arkadaşları için de adeta kurtuluşun anahtarı oldu.
Mevcut ve onarıma muhtaç olan gemiler Almanya’ya bakım amacıyla gönderilmişti. Bu nedenle Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarını Samsun’a götürmek için eldeki olanaklara uyularak Bandırma Vapuru ayrıldı.
O dönemde 41 yaşında olan ve sadece Marmara Denizi’nde çalışabilen Bandırma Vapuru’nun, Karadeniz’in hırçın dalgalarına dayanma gücü oldukça azdı. Ancak bu Mustafa Kemal Paşa için engel değildi.
Zorlu şartlara rağmen Paşa, yanına bir ulusun kaderini değiştirecek 22 kurmay subay ve 25 erbaşı alarak 16 Mayıs 1919’da Samsun’a hareket etti.
Paşa ve silah arkadaşları, 3 günlük yolculuğun ardından puslu bir pazartesi günü Samsun sahiline demir attı ve kurtuluş yolundaki ilk adımı başlattı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda bu denli büyük rol oynayan gemi ise 1924’de hizmet dışı bırakıldı.
“5 yıl sonra ıskartaya çıkarıldı”
Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nasrullah Uzman, Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının Samsun yolculuğunu anlattı.
1908-1938’e kadar geçen süreçte ülkede “Bandırma” isimli 4 vapur olduğunu belirten Uzman, bunlardan birinin de Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarının Samsun yolunda kullandığı vapur olduğunu söyledi.
Uzman, “Vapur, 1919 yılında 41 yıllık iken Mustafa Kemal Paşa ise Samsun’a çıktığında 38 yaşındaydı, vapurdan daha gençti. Muadilleriyle ölçüldüğünde iyi koşullara sahip olmayan ve eksiklikleri bulunan vapur, o kadar eskiydi ki Samsun yolculuğundan 5 yıl sonra ıskartaya çıkarıldı.” dedi.
Vapur, Samsun’a yol almadan önce, Paşa’ya vapurun batırılacağı yönünde birkaç kaynaktan istihbarat geldiğini aktaran Uzman, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Vapurda, Mustafa Kemal Paşa’yla beraberinde 22 kurmay subay, 25 erbaş vardı. Vapurdaki 79 yolcu, 6 at ve 1 arabanın envanteri çıkarılarak İngiltere’ye bildirildi. Karadeniz İngiliz işgalinde olduğu için İstanbul’dan hareket edecek olan gemiler vize almak zorundaydı. Harbiye Nezareti, Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekilerin yola çıkabilmeleri için 14 Mayıs’ta İngiliz İşgal Kumandanlığından vize aldı. Tarihi yolculuk İngiltere’den vize alındıktan iki gün sonra başladı. Mustafa Kemal Paşa kesinlikle bu yolculuktan taviz vermedi. Sahil şeridini kullanarak Samsun’a ulaştılar. 16 Mayıs öğlen sonra başlayan yolculuk 19 Mayıs sabahı Samsun’da son buldu.”
Fotoğraf: İsmail Kaplan/AA
“Vapurdakiler oldukça önemli isimlerdi”
Mustafa Kemal Paşa’nın, Bandırma Vapuru’ndaki yol arkadaşlarına da değinen Uzman, “Vapurdakiler oldukça önemli isimlerdi. Paşayla birlikte milli mücadeleyi cephede ve Meclis’te yönettiler. Cumhuriyetin ilanından sonra ise devlet kadrolarında önemli pozisyonlarında yer aldılar.” dedi.
Cumhuriyetin ilanından sonra Sağlık Bakanı olarak görev alan, Atatürk’ün vefatının ardından da başbakanlık yapan Refik Saydam’ın da vapurda bulunduğunu aktaran Uzman, “Vapurda bulunanlardan biri de Hüsrev Gerede idi. Hem milletvekilliği hem de diplomat olarak görev yaptı. Kazım Dirik, Refet Bele gibi birçok isim Mustafa Kemal Paşa’yla Samsun’a çıkan ekibin içindeydi.” diye konuştu.
