Şubat depremlerinde yıkılan kentlerin ayağa kaldırılması ve vatandaşa kış gelmeden başını sokacak konut verilmesi de çok mühim. Üstelik yeni deprem tehditlerine hazırlık için, başta İstanbul olmak üzere ülke çapında kentsel dönüşüm seferberliği başlatılması da lazım. Bu yeniden yapılanma için gerekli miktar, Dünya Bankası’na göre toplam 465 milyar USD seviyesinde. Bu da çok önemli bir sorun.
Ekonomi yönetimi, KKM’ın tasfiye edilmesini zorunlu görüyor. Yerel seçimlere kadar da durumun idare edilmesi gerekiyor. Enflasyon artışına izin verilerek yüksek harcama eğilimi durdurulmaya çalışılıyor. Dövizde ve faizde yavaş ama sık artışlar da gerçekleşiyor. Fakat seçim sonrası daha önemli olacak bazı tedbirler. Bu nedenle de yeni ve yüklü bir döviz girişi lazım ülkeye. Dış borç almak kolay görülmüyor. Bu durumda kısa vadeli çözüm olarak, bazı kamu mallarının Körfez sermayesine satılacağı anlaşılıyor. Sıkışıp da malını yok pahasına satan tüccar gibi olunmaması lazım. Bu da çok önemli bir sorun.
Arsa arazi satışları da artıyor ülkemizde. İktidarın 21 yılda yabancılara 28.320.028 m2 arazi, 289.412 adet konut-işyeri, 15.812 adet arazi sattığı açıklandı Meclis’te. Yerli ve yabancı sermayeye ayrıca kaç km2 arazinin maden işleme hakkının verildiği ise tam olarak bilinemiyor. Bunlar da çok önemli sorunlar.
Yazboz tahtasına çevrilen ekonomiyi, tekrar rayına oturtmak için işbaşına getirilen ithal kadro, bir yandan sıcak para arayışı için bütün Dünya’yı dolaşırken, diğer yandan da 2024-26 yılları için bir Orta Vadeli Program (OVP) hazırladı. Buna göre 2025’den önce nefes alınması hiç de mümkün olmayacak.
OVP’da enflasyon hedefleri ilk sene yükseltiliyor, büyüme hedefleri ise aşağıya çekiliyor. Enflasyonun üç senede % 65’den %8.5’a nasıl ineceği ve bunun büyüme %4’ten ancak % 5,5’a çıkarken nasıl gerçekleşeceği ise büyük bir sorun ve yoğun eleştirilere uğradı bu nedenle. Ancak geçtiğimiz hafta 2024 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Teklifi, TBMM’nde ilgili komisyona sunuldu ve böylece OVP’ın nasıl uygulanacağı hususu da net olarak ortaya çıktı. Bütçe açığı öngörüsü çok büyük 2024 bütçesinde, tam 2,7 trilyon TL. Bu nedenle vergilerin de % 72.8 artarak 8,3 trilyon TL’na çıkması hedeflenmiş. Para cezalarından yaklaşık 119 milyar TL, alkollü içkilerden 107,5 milyar TL, tütün mamullerinden 251,5 milyar TL ÖTV geliri bekleniyor.
Yani şu günlerdekiyle benzer bir yol izlenecek ve bütçe gelirlerinin çoğu tüketim üzerinden toplanacak yine. İşçi, memur, emekli, çiftçi ve sabit gelirlilere hiçbir rahatlama getirilmiyor, aksine bu kesimin enflasyon karşısında iyice ezileceği anlaşılıyor. Fakat 1 trilyon 254 milyar TL faiz ödenecek 2024’te. Üstelik KKM faizleri de yok bunun içinde, onu Merkez Bankası’nın üzerine, yani bütçenin dışına atmışlardı daha önce. Yani para basmak suretiyle ödenecek KKM faizleri ve bize de enflasyon olarak geri dönecek haliyle. KDV, ÖTV ve harçlarda önemli artışlar yapılacak 2024’de. Fakat 2,2 trilyon TL vergi istisna ve muafiyeti de yapılacak? Yani bazı şirketlerin vergisi yine “affedilecek” ama vatandaşlar mal ve hizmet tüketirken vergisini de ödemeye devam edecek. Yatırıma ayrılan para ise sadece 1, 6 trilyon olacak.
Bu bütçe öngörüleri içinde, Ortadoğu’daki savaşın olası etkileri yok haliyle. Komisyon görüşmeleri 24 Kasım’a kadar tamamlanırken, muhtemelen bu husus da olumsuz etkileriyle bütçeye eklenecektir. 4-15 Aralık arasında TBMM gündemine alınacak olan bütçeye, yapılacak bütün uyarılara rağmen, iktidar partilerince onay verilecektir yine. Fakat yukarıda bazılarını ayrıntılı şekilde aktarmaya çalıştığım sorunları gidermeye çare olamayacak. Zira başta faiz ödemeleri olmak üzere bütçenin delikleri pek çok, gelirler ise varlıktan değil de tüketiciden alınmak üzere kurgulanmış.
Özetle ekonomi kötü olduğu kadar, tamiri için de yanlış tarafa fatura çıkartılmış. Bu nedenle fakir yine daha da fakirleşecek, zenginin varlığı ise iyice artacak. Üstelik ülkemizin dış ilişkilerinde büyük gelgitler var, hukuk sağlıklı ve hızlı işlemiyor, eğitim sistemi de üretimi desteklemiyor. Bu durumda ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik krizden çıkması da haliyle iyice zorlaşacak.
Bütün toplumsal kesimler, yerel seçimlere kadar yüzlerine gülüneceğini ve sonra da büyük bedeller ödemek zorunda kalacaklarını düşünerek çok tedirginler. Hele de yerel seçimler, halkın çaresizliği ve kaygıları kullanılmak suretiyle, tam da iktidarın istediği gibi sonuçlanırsa; IMF programlarını andıran mevcut çareler manzumesini, tasarrufu, bütçe disiplinini ve enflasyon kontrolünü uygulamaktan bile anında vazgeçip, sağ popülist bir yönetimin günlük kararlarla ülke idare etme tarzına tekrar dönebileceklerinden korkuluyor. Tünelin ucunda henüz bir ışık belirmesi ihtimali bile yok ne yazık ki.
