Kandilli Rasathanesi’nin son bir haftalık verilerine göre, 3.0 büyüklüğünden 5.9’a kadar uzanan otuz kadar deprem olmuş ülkemizde. Erzurum Pasinler, Akdeniz’de Girit açıkları, Afyon Boyalı ve Çakırköy, Adana Saimbeyli, Gürcistan sınırı, Muş Bulanık, Suriye sınırı, Elazığ Sivrice, Sivas Gürün, Akdeniz’de Rodos açıkları, Midilli açıkları, Malatya Kale, Sivas Akpınar ve Sivas Ağılkaya, Elazığ Baskil, Adıyaman Gölbaşı, Afyon Kızılören, Isparta Senirkent ve Malatya Darende’de yaşanmış bunlar. Yani memleketin her yanında. Gerçi önemli bir hasar ve can kaybı olmadan atlatılmış tümü ama hepsi de bizlere bir uyarı aynı zamanda. “Ne durumdayız, depreme hazır mı kendi ilimiz, ilçelerimiz, yaşam alanlarımız?” diye sormamızı gerektiriyor.
Aslında sadece deprem oldukça değil de, her fırsatta soruyoruz bu soruları ama seçilmiş veya atanmış yöneticilerimizden net yanıtlar alamıyoruz ne yazık ki. Elbette her biri uğraşıyor, bir şeyler yapıyor. Ancak kamuoyunu bu konuda aydınlatma işi de nedense aksıyor. Kamuoyu farkında zaten, deprem değil de kötü zemindeki yetersiz konutlar, denetimsizlik ve gerekli hazırlıkların yapılmaması öldürüyor insanları. O nedenle de, öncelikle depremle birlikte yaşamayı öğrenmemiz, sonra da bu çerçevede nelerin yapıldığını, hangi hazırlıkların gerçekleştirildiğini, kamuoyuna periyodik olarak ve şeffaf bir şekilde aktarmak gerekiyor. Fakat ne yazık ki, her iki hususta da ciddi belirsizliklerle dolu yaşam alanlarımız. Bu belirsizlikleri de test etmek kolay aslında.
Mesela çocuklarınıza okullarında kaç kere deprem eğitimi verildiğini veya görsel bilgi aktarıldığını sorabilirsiniz. Sokakta rastladığınız vatandaşlara, mahallesindeki afet toplanma alanının yerini sorabilirsiniz mesela. Muhtemelen ya bilmiyordur, ya da biliyor ve hatta tarif de ediyordur ama söylediği yere gittiğinizde mutlaka büfeler, baraka satış yerleri, malzeme yığılarak işgal edilmiş alanlar ve hatta binalar olduğunu görmeniz de çok mümkündür. Mesela Kaymakamlık veya Belediye personeline daha önce işyerlerinde deprem tatbikatı yapılıp yapılmadığını da sorabilirsiniz.
Ancak bunun dışında da sorular var. Depreme hazırlık konusu sadece afet sonrası yapılacakları belirleyerek yeterli hale getirilemiyor ki. Bunlar gerekli ama öncesinde yapılacaklar ne olacak? Fakat nedense bizde, işin bu yönü öne çıkartılıyor daha çok. Sanki depremin önlenemez bir doğa olayı oluşuna sığınılarak, sadece sonrasında yapılacaklar üzerine hazırlıklar planlanıyor. Bunda bir gariplik var elbette. Tamam depremi önlemek veya erken uyarı yapmak mümkün değil ama deprem öncesinde de yapılacak o kadar çok şey var ki.
Sağlam zemin ve bina konusuna önem verilmesi, 1999 öncesi binaların hızlı tarama ile yoklanması, güçlendirme ve kentsel dönüşüm, ilk elde sayılacak hazırlıklar. Ayrıca kamusal yatırımla yeni ve dayanıklı konutların inşası, bu amaçla krediler verilmesi, yerel yönetimlerin devreye girmesi de bilinen uygulamalar. Neredeyse, işin bu tarafı yok gibi ilimizde ve ilçelerimizde.
“Depreme Hazırlıklı Kent” olmanın bu tarafında eksikliyiz. Oysa Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) verilerine göre, 5.5 ve üzeri büyüklükte deprem üretebilecek 485 fay hattı bulunuyor ülkemizde. Hatta son depremlerle, “ben de buradayım” diyen yeni faylar bile çıkıyor ortaya. Bu nedenle de AFAD, artık ülke genelindeki 1.145 istasyonda deprem ölçümlemesi ve analizi yapıyor. Diğer yandan tarihsel verilere bakıldığında da, 1900 yılından bu yana kayda alınan 6.0 ve üzeri büyüklükte 230’dan fazla deprem gerçekleştiği görülüyor. 23’ü de çok sayıda can ve mal kaybıyla sonuçlanmış ne yazık ki. Balıkesir’de de yıkıcı deprem oluşturabilecek 20 fay hattı var. Bunlar tarihsel süreçte çok büyük depremlere yol açmış. 1898’de merkezde 7.0, 1935’de Erdek’te 6.7, 1944’te Edremit Körfezi’nde 6.8, 1953’te Yenice-Gönen’de 7.2, 1964’de Manyas’ta 7.0 büyüklüğünde depremler olmuş. Daha az büyüklükte yüzlerce deprem de görülmüş ilimizde.
Geçmişte yaşanan bu depremler, bize yol göstermeli aslında. Önlemler de buna göre alınmalı. Üstelik 2023 Şubat’ında yaşanan büyük depremlerinden sonra, Balıkesir B. Belediyesi ve ilçe belediyeleri, felaketin yaşandığı illerde yoğun çalışmalar yaptılar. Arama kurtarma, geçici konut, yardım koordinasyonu, gıda-su temini vb. tüm konuları yerinde bizzat gördüler, yaşadılar. Bunlardan çıkarttıkları dersleri de, dönüşlerinde o zamanki Büyükşehir başkanı 14 Mart 2023 tarihli Belediye Meclisi toplantısında anlattı. “Deprem olduktan sonra arazözle getirip su boşaltacak mekanizmaların yapılması gerekiyor.
Her ilçenin bir yemek pişirme TIR’ı olmalı”, “ciddi yatırım yapıp o gün yaşandığında ihtiyaçları karşılayacak ortamı hazırlamalıyız”, “İlk önce arama kurtarma, yıkılmış binalarının içinde ‘bizi duyan yok mu?’ diye seslenene direkt müdahale edecek ekipler ve bunlara alet edevat”, “Birinci öncelik vinç. Binalar yıkıldığında tabyaları kaldıracak vinç lazım. Kesilebilir hale getirecek hiltiler, beton ve demir kesme aletleri. Şehrimizdeki vinç sayısını bilmemiz gerekiyor”, “jeneratörlerin mazotla çalışan tipte olmasını organize etmemiz lazım”, “99 depreminden sonra statik hesaplar değişmiş, denetim 10 ilde zorunlu kılınmış. İlk pilot uygulama şehirlerinden biri de Balıkesir, bu bizim için şans”, “30 dorse acilen satın alıp 10 tanesini yemekhane, 10 tanesini duş, 10 tanesini fırın olarak kullanacağız” , “Tüm şehirde tatbikat yapalım diyoruz”, “Pilot uygulama yapıyoruz merkezde, ilçelere yayacağız”, “Yeni bina yapma işi önemli. Her yeni yapılan bina şehre bir hayatın kurtulması, yeni bir yaşamın devam etmesi demek”, “Her eski bina da deprem riski demek. 99 öncesinde 66 bin bina var ruhsatlı.
Balıkesir’in üçte ikisi 99 öncesi yapılan. Buna çözüm üretmek lazım. Yeni rezerv alanları oluşturmak lazım”… Bu söylenenler ve dilekler elbette çok yerindeydi ama uygulama ne oldu acaba? Şimdi Büyükşehir’de yeni bir yönetim kadrosu var, onların bu konuda bir şeyler söylemesi lazım. Kamuoyuna afet planları ve yukarıda sözü edilen yatırımlara dair bilgi aktarmaları lazım.
Bu hazırlıkların, BALTOK faaliyetlerinin, deprem çalışmalarını mülki idareyle nasıl koordine etmeyi planladıklarının açıklanması lazım. Eğer deprem olursa, AFAD gelip tüm çalışmaların başına geçtiğinde nasıl bir plan uygulanacağı da anlatılmalı.
Bu çerçevede deprem sonrası kadar, deprem öncesine de yönelmeli Büyükşehir. Zaten 31 Ocak 2024 tarihli Balıkesir B. Belediye Meclisi toplantısındaki mevcudun oybirliği ile alınan 50 numaralı kararda bunlar da vurgulanmıştı: “Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Deprem Master Planı; mekânsal büyük veriye dayanan, sayısız alternatif afet tehdidini içeren simülasyon tabanlı senaryolara dayalı olarak hazırlanmakta, yapay zeka ve otomasyondan yararlanacak şekilde tesis edilmektedir.
Afetin ilk 24 saatinde müdahale edilmemiş olay, tedbir alınmamış bir fonksiyon alanı ve atıl kalmış bir kabiliyet bırakmamak hedeflendiği bir Afet Yönetim Sistemi’nin geliştirilmesi kapsamında yüzlerce konuda aksiyon alınmış bulunmaktadır. Afet risklerinin azaltılmasına yönelik hazırlanan eylem planlarında; kentsel dönüşüm strateji belgesi ve yol haritası oluşturulması, Altıeylül, Karesi, Bandırma ve Edremit İlçelerinde riskli yapı ve rezerv yapı alanlarında kentsel dönüşüm pilot çalışmaları, Güney Marmara, Balıkesir Merkez ve Körfez bölgelerinde Afet Lojistik Merkezlerinin tesisi, numarataj ve tüm kurumlar için tek adres çalışmaları, geçici barınma alanlarının içme suyu ve kanalizasyon, elektrik trafo bağlantılarının yapılması gibi çalışmalar yapılmaktadır.
Bu sistem içerisinde Balıkesir il genelinde, Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı, yapı stoklarına dair harita ve ruhsat bilgileri oluşturulmakta, zemin performansı belirleyici Mikro Bölgeleme haritalarına ek olarak zemin hareket hızlarının belirlendiği Vs30 haritaları da üretilmiştir. Bu çerçevede geliştirilecek risk analiz çalışmalarıyla birlikte, riskli yapı alanları ve riskli yapılar belirlenecektir. Gerçekleştirilecek analizlerin sonrasında, yenilenmesi gereken yapılar için yerinde dönüşüm modelleri ve harici alanlarda gerçekleştirilecek kentsel dönüşüm çalışmaları için de gerekli olacak Rezerv Yapı Alanları belirlenecektir”.
Şimdi yeni Büyükşehir yönetimine düşen, bu işlerin ne olduğunu da açıklamak olmalı. Bunların bazılarının tamamlandığını biliyoruz. Diğerleri ne oldu? Yapılması gereken tüm işler tamamlanacak mı, yoksa bu karar unutulup da yepyeni bir yola mı girilecek? Buna dar bir açıklama yapılacak mı? Alınması hedeflenen malzemeler alındı mı, alındıysa neredeler? Deprem öncesi için güçlendirme, yıkıp yeniden yapma veya kentsel dönüşüm yolunda, belirlenen hedefler için çalışmalar başlatıldı mı? İstanbul veya İzmir gibi, hızlı tarama ve dönüşümün hızlandırıldığı bir il olabilecek miyiz, yoksa vatandaşla, mühendislik bürolarını karşı karşıya bırakmakla mı yetinilecek? Deprem sonrası için organizasyon, teçhizat, ekipler, depolar tamamlandı mı? Tabii benzeri soruları ilçe belediyelerine de yöneltmek gerekiyor. Kaçında Afet Müdürlüğü var mesela ve ne durumdalar?
Yanıtlanması gerekenler bunlar.. Biz vatandaşlar sadece yanıt bekliyoruz ama deprem bizim hazırlanmamızı bekler mi acaba? Onu da hiçbirimiz bilmiyoruz.
