Etik ve İtibar Derneği (TEİD), İstanbul Üniversitesi ve İ.Ü. Teknoloji Transfer Merkezi tarafından TTM-KAP 2021-35 No’lu ARGE projesi olarak gerçekleştirdiği Etik ve Ekonomik Etkiler 2022 Araştırma sonuçları güvensizliğin maliyeti ile ilgili çok ilginç sonuçlar ortaya koydu.
Ekonomik Etki Ölçüm ve Değerlendirilmesine ilişkin literatürde yer alan çalışmaların analiz edilmesi amacıyla metin madenciliği ve anahtar kelimelerin birlikte oluşum ağları kullanılarak 1980-2022 yılları arasında yayınlanmış yaklaşık 13 bin çalışma incelenerek yapılan sorgudan elde edilen sonuçlarda güven ve etik probleminin bizi getirdiği nokta ile ilgili olarak ilginç bulgular mevcut. Bu araştırmaya göre toplumdaki güven endeksinde ortaya çıkan %1’lik bir artış ekonomik büyümeyi ortalama % 2,46 oranında artırıyor.
Yani insanların birbirine ve devlete güvenmesindeki 1 puanlık artış yaklaşık 2,5 puanlık bir ekonomik iyileşmeye sebep oluyor. İşte bu veri güvensizliğin bizde nelere mal olduğunun özetidir. Uyanıklıkla, kurnazlıkla kendimizi zeki zannederek çevresinden dolanmaya çalıştığımız hukuk, etik ve itibar gibi kavramlara yıpratarak toplumsal güvene verdiğimiz zarar bizi hatta bizden sonrakileri de etkileyecek şekilde toplumsal kalkınmaya ve ekonomik büyümeye zarar veriyor.
Toplumsal güvene zarar veren davranışların bir diğer zararlı etkisi de bu davranışların iyi ve doğru davranışlardan çok daha hızlı yayılması ve genelleşmesi. İnsanların bu davranışını açıklayan “ kırık camlar teorisi” (broken window theory) Amerikalı suç psikoloğu Philip Zimbardo tarafından 1969 yılında ortaya atılmış. Zinbardo’un teorisine göre toplumsal düzendeki küçük çatlaklar çok daha büyük suçları ve vandallıkları tetikliyor. Yani küçük bir yalana ve hırsızlığa göz yumarak toplumdaki çok daha büyük hırsızlıkların, adaletsizliklerin ve suçların önünü açmış oluyoruz. Yani aslında güven endeksinde düşme aşağıya doğru ivmelenerek büyüyor. Tabi bu durumun sosyo ekonomik sonuçları da öyle.
TEİD tarafından yapılan araştırmada insanlara sorulan etik problemlerin nedeni nedir sorusuna verilen yanıtların % 24 ‘ü paranın tek hedef olması şeklinde belirtilmiş. Yani insanlarımız kısa dönemli maddi faydayı uzun dönemli güven, itibar, ahlak, adalet gibi kavramlara göre daha fazla önemsiyor. Ankete katılanların %20,7 si bunu eğitimsizliğe bağlıyor ve % 19,9’u da yalan söylemenin yaygınlaştığını düşünüyor. Yani güven ilişkisini yok eden bir arkaik kötülük olan yalanı tüm etik problemlerin temelinde görüyor.
Ankete göre bireylerde aranan ilk 5 özellik % 35,8 ile dürüstlük, % 31,8 ile adil olma, % 28,8 ile doğruluk, % 28,1 ile karşısındakine saygı duyma, % 20,5 ile şeffaflık. Kurumlarda aranan ilk 5 özellik ise şöyle sıralanıyor : % 29,6 ile şeffaflık % 29,1 le dürüstlük, % 22,6 ile adil olma, %21,1 ile doğruluk, %20,3 ile sorumluluk. Bu sonuçlara göre toplumdaki dürüstlük, doğruluk ve adalet ihtiyacı kendisini açığa vuruyor.
Aslında bu durum şaşırtıcı değil. İnsan doğası gereği sosyaldir ve sosyal ilişkilerin temeli güvendir. Yani insanın kendini korumak için silah tutan elini veya sıkılı yumruğunu karşısındakine uzatabilmesi için ona güvenmesi gerekir. Aksi halde güvensizliğin yarattığı cehennem hepimizi tüketir. Ankette katılımcılara “hangi durumda etik davranmaktan vazgeçersiniz” sorusu sorulmuş. Burada bizi ele veren bazı cevaplar var. Güvensizlikten yakınan insanlar daha iyi ekonomik şartlar, zengin olmak, iyi bir evlilik yapabilmek için etik değerlerden vazgeçebileceklerini belirtmişler. Bu durum aslında sosyal dokudaki çürümenin ve maddi başarının hayattaki başarı için tek gösterge olarak kabul edilmesinin bir yansıması. Araştırma sonuçlarında eşitlik ve etik kavramı katılımcılar tarafından birbiriyle ilintili görülmüş. Bu durum da tüm ahlaki problemlerin kaynağı olarak kabul edilen adaletsizlik ve toplumsal eşitsizliğin algılanışını gözler önüne serdiği için çok anlamlı.
